Odporność w psychologii społecznej

Nasza wiedza na przestrzeni historii sprawia, że ​​wiemy o możliwościach, jakie posiadają ludzie aby ogólnie przezwyciężyć szkody, a tym samym poznać zdolności, które rozwinął to.

Wyrażenie tego potencjału wytworzyło dobra zarówno fizyczne, jak i materialne, kulturowe, intelektualne i technologiczne, to odchodzi dawanie poprzez sukcesywną akumulację w każdej z kultur, rozwijając w ten sposób to, co będzie przedmiotem naszego zainteresowania i nauki: LA ODPORNOŚĆ.

W poniższym artykule PsychologyOnline będziemy rozmawiać o naszym konkretnym obiektywie Odporność w psychologii społecznej.

Indeks

1. Wprowadzenie
2. Tło i definicja
3. Budowanie odporności
4. Budowanie odporności
5. Warunki rozwoju
6. Przemoc fizyczna i czynniki odporności
7. Strategie odporności
8. Interwencja resilience u dzieci
9. Wnioski

W tej pracy przedstawiono podstawowe informacje, definicję, promowanie odporności w społeczeństwie oraz jej rozwój. u osób podatnych na nadużycia, warunki rozwoju i czynniki, które pomagają nam budować odporność, ale także ważne jest, aby go utrzymać i dlatego temat strategii budowania i utrzymywania odporności zostanie poruszony, a co nie mniej ważne

Należy przyjąć za pewnik, że odporność nie tylko pomaga nam rozwiązywać problemy i dobrze żyć, ale ma jeszcze szersze znaczenie z innym spojrzeniem na życie.

W całej tej pracy przedstawiono kilka przykładów odporności w trudnych sytuacjach, takich jak huragan Katrina i Rita i sposób, w jaki ludziom udaje się pokonać, poradzić sobie lub stworzyć barierę, która sprawia, że ​​czują się chronieni przed nieprzyjemnymi zdarzeniami.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie niektórych aspektów najbardziej interesujących dla reakcji przezwyciężyć trudne sytuacje. Aby zrozumieć zjawisko odporności, konieczne jest posiadanie jasnej i zdefiniowanej koncepcji, dlatego naszą pierwszą część rozpoczniemy od tego tematu.

Zanim w pełni zajmiemy się kwestią odporności, musimy poznać jej tło, na przykład w Biblii Hiob pokonuje utratę wszystkiego jej dobra materialne, na przykład młoda Anne Frank, kontynuuje swój rozwój jako nastolatka podczas wojny nazistowskiej, dopóki nie zostanie zamordowana (Ángeles y Morales 1995).

W połowie ubiegłego wieku nauki humanistyczne zaczęły używać tego terminu w odniesieniu do wytyczne, które pozwalają ludziom przezwyciężyć i wykorzystać niekorzystne sytuacje (Sánchez, 2003).

Odkryto odkrycia Ruttera z 1990 roku rozwój i funkcjonowanie mózgu opiera się na biologicznych podstawach zjawiska resilience, a także na jego udziale w psychofizjologicznych procesach rozwojowych. Rozumie się, że odporność nie jest czymś nabytym lub nie nabytym, ale prowadzi do zachowań, które każdy może rozwinąć i uczyć się.

Odporność jako pojęcie to termin wywodzący się z fizyki i odnoszący się do zdolności materiału, który odzyska swój kształt po poddaniu działaniu wysokiego ciśnienia (López, 1996). Dlatego w naukach społecznych można wywnioskować, że człowiek jest odporny, gdy udaje mu się odróżnić od nacisków i trudności, których inna osoba nie mogłaby rozwinąć na jego miejscu.

Wprowadzenie do pojęcia odporności w naukach społecznych otworzyło nam nowe drogi do: aby móc stawić czoła najczęstszym problemom, takim jak te, które dostarcza nauka i rozwój dziecinny.

Istnieją różne definicje terminu resilience, zależą one od każdego autora i jego podejścia teoretycznego, resilience byłaby globalną zdolnością osoba do utrzymania skutecznego funkcjonowania w obliczu przeciwności w środowisku lub do odzyskania go w innych warunkach (Aracena, Castillo i Rzymski).

Z drugiej strony, odporność opisałaby dobra adaptacja w zadaniach rozwoju społecznego osoby w wyniku interakcji podmiotu z jego otoczeniem. Dla Domíngueza (2005) odporność to proces dobrego przystosowania się do niekorzystnych sytuacji, a nawet do znaczących źródeł, takich jak stres.

To znaczy odbijać się od trudnych doświadczeń. Należy wziąć pod uwagę, że odporność nie jest czymś, co jest przyjęte lub nie, ale raczej to, że każda osoba rozwija ją zgodnie ze swoimi potrzebami. Pojęcie odporności lub zdolności do wyzdrowienia implikuje dwa czynniki: odporność w obliczu zniszczenia, czyli zdolność do ochrony własnego życia oraz integralność w obliczu deformujących nacisków, a druga to umiejętność budowania pozytywnych zachowań życiowych pomimo trudnych okoliczności (González ,2005).

Resilience można by zdefiniować jako coś nowego w historii Wprowadzenie do pojęcia resilience w naukach społecznych otworzył nowe sposoby radzenia sobie z najczęstszymi problemami, takimi jak te, które dostarcza nauka i rozwój dziecka.

Zainwestuj w odporność Byłoby to znacznie tańsze i z pewnością w średnim okresie udałoby się zmniejszyć niektóre negatywne skutki, takie jak przestępczość, prostytucja, przemoc, narkomania (Ángeles, R. i Morales, J. 1995), ale wielka wątpliwość pozostaje w powietrzu, gdzie istnieje sprawiedliwość społeczna i rozwój ludzki dla wszystkich indywidualnej, a nie bardziej uogólnionej, która zwykle sprawia, że ​​ludzie tracą poczucie tego, kim są i czym są są warte.

Odporność mówi nam, potrzebę skoncentrowania naszych poszukiwań na zasobach osobistych warunki środowiskowe dostępne dla osób indywidualnych, ich rodzin i społeczności.. I zmienia się, od interwencji u bezpośredniego beneficjenta do interwencji, która włącza rodzinę i społeczność w cały proces zmiany. Włączone są działania edukacyjne, które dotyczą różnych wymiarów odporności. (Gonzalez, 2005).

Należy promować działania sprzyjające społeczne włączenie odporności, aby witalność, zdolność i energię można było wykorzystać do aktywnego uczestniczenia w teraźniejszości i budowania projektu życiowego przy wsparciu, musimy rozważyć działania i cechy, które promują odporność i że ta kwestia powinna być priorytetem nie tylko dla pracowników służby zdrowia, ale dla wszystkich tych, którzy mają bezpośredni kontakt z dziećmi i młodzieżą.

Wschód mechanizm obronny Jak wspomina Kolb (1973), tworzy ona głęboko zakorzenioną opozycję wobec wypartych (nieświadomych) danych, które stają się świadome. Poprzez opór jednostka stara się unikać wspomnień i spostrzeżeń, które powodowałyby udrękę i byłyby bolesne, gdyby zostały świadomie skonfrontowane.

Opór występuje również podczas leczenie psychoanalityczne, gdy psychiatra zachęca pacjenta do tego, aby wypierany przez swobodne skojarzenia materiał był odczuwalny.

Freud ustrukturyzował swoją koncepcję represji, napotykając trudności i przeszkody w skojarzeniu” wolny: blok, zamieszanie, milczenie i udręka pacjenta, któremu nadał miano oporu. Daje to wskazówkę co do natury wypartego materiału.

Odporność nie jest cechą, którą ludzie mają lub której nie mają. Obejmuje zachowania, myśli i działania, których każdy może się nauczyć i rozwijać. To nowe spojrzenie na to, w jaki sposób różni ludzie mierzą się z możliwymi przyczynami stresu: złymi warunkami i upokorzeniami w rodzinie, więzienie w obozach jenieckich, sytuacje kryzysowe, takie jak wdowieństwo lub rozwód, wielkie straty ekonomiczne lub inne. (García, Rodríguez i Zamora).

Zamiast zadawać sobie pytanie o przyczyny fizycznej lub duchowej patologii, jaką generują te katastrofy, nowy punkt widzenia polega na zbadaniu, jakimi warunkami obdarzona jest ta mniejszość; dlaczego i w jaki sposób udaje mu się uciec przed złem tzw „Grupy ryzyka”.

Fakt, że przeciwności losu nie skutkują nieodwołalnie uszkodzeniami osób .wykazano, że ich konformacja zależy nie tylko od czynników warunkujących, takich jak np. zasoby ekonomiczne, żywność, poziom wykształcenia rodziców, stymulację matki lub dostępność zabawnego materiału, ale przede wszystkim mechanizmów i dynamiki, które porządkują sposób, w jaki się odnoszą (Rutter 1985).

Osoby „odporne” wyróżniają się posiadaniem wysoki poziom kompetencji w różnych obszarach, czy to intelektualne, emocjonalne, dobre style walki, samosugerowana motywacja do osiągnięć, wysoka samoocena, między innymi poczucie nadziei, autonomii i niezależności. I tak mogło być nawet wtedy, gdy dotknięty obszar jest tak samo podstawowy dla życia, jak odżywianie. Aby wyjaśnić zjawisko odporności, naukowcy wskazali na cechy charakterystyczne środowisko, w którym rozwinęły się odporne podmioty: były one młode w momencie wystąpienia zdarzenia traumatyczny; Pochodzą z rodzin prowadzonych przez kompetentnych rodziców, włączonych we wspierające sieci społeczne, które zapewniły im ciepłe relacje.

Z szacunkiem do funkcjonowanie psychologiczne który chroni odporne osoby przed stresem, zwrócimy uwagę:

1. Wyższe IQ oraz lepsze umiejętności rozwiązywania problemów.
2. Top style radzenia sobie.
3. Empatia, wiedza i właściwe postępowanie relacje.
4. Poczucie humoru pozytywny.

Co powoduje rozwój jednostki umiejętność bycia odpornym To formacja ludzi kompetentnych społecznie, posiadających zdolność do posiadania własnej i użytecznej tożsamości, umiejących podejmować decyzje, wyznaczanie celów, a to dotyczy miejsc towarzyskich, które angażują rodzinę, przyjaciół i instytucje rządowe każdego kraju (Ramírez, 1995).

Wśród mechanizmów ochronnych par excellence jest relacja znaczącej osoby dorosłej, która potwierdza zaufanie do samego siebie o jednostce, która go motywuje, a przede wszystkim okazuje mu bezwarunkową sympatię i akceptację (Sánchez ,2003).

Wiele badań pokazuje, że głównym czynnikiem odporności jest posiadanie: relacje, które oferują opiekę i wsparcie w rodzinie i poza nią. Relacje, które tworzą wsparcie i zaufanie, zapewniają modelowanie oraz oferują zachętę i pewność również przyczyniają się do afirmacji odporności u osoby (Domínguez, 2005).

Aby wyjaśnić zjawisko odporności, naukowcy wskazali na cechy charakterystyczne środowisko, w którym rozwinęły się odporne podmioty: były one młode w momencie wystąpienia zdarzenia traumatyczny; pochodzą z rodzin prowadzonych przez kompetentnych rodziców, włączonych we wspierające sieci społeczne, które zapewniły im ciepłe relacje (Kotliarenco i Pardo).

Jeśli przestaniemy przyglądać się rzeczywistości, w której obecnie żyje nasza młodzież, możemy zobaczyć, jak pewne warunki negatywnie wpływają na ich rozwój: brak sieci wsparcia społecznego, aby stawić czoła trudnościom, przedwczesne włączenie do pracy, wykonywanie marginalnych prac lub niepewność kontraktowa, brak ochrony zdrowia i praw pracowniczych, przedłużające się bezrobocie, niepowodzenia szkolne i porzucanie nauki, narkomania i alkohol itp. Wszystko to przekłada się na niską samoocenę, brak przyszłego projektu i trudności w nadawaniu sensu teraźniejszości (López, 1996).

Fonagy i wsp. zwrócili uwagę, że prężni ludzie prezentują się dzieciństwo następujące atrybuty:

1. Najwyższy poziom społeczno-ekonomiczny.
2. Brak deficytu organicznego.
3. Temperament łatwo.

Jako cechy charakterystyczne najbliższego otoczenia społecznego wskazują, co następuje:

1. Rodzice postrzegani jako kompetentny.
2. To, co najlepsze nieformalna sieć wsparcia (przyjaciele, rodzina, koledzy).

Obecność kochające związki Ważne jest, aby wzmocnić odporność poprzez wspólny przykład, gdy głosy mówią „zrobione, a nie” słowa: „Okazje do uczestnictwa mają znaczenie, aby czuć się ważnym i kochanym.

Odporność jest cechą, której można się nauczyć jako produktu pozytywna interakcja między osobistym i środowiskowym komponentem jednostki(Sánchez, 2003) Więź afektywna, która powstaje w pierwszych latach życia, jest niezbędna dla rozwoju zdolnej i bezpiecznej jednostki w jednostce.

Stosowana definicja nadużycia odnosi się do zachowań, które mogą wyrządzić szkodę jednostce (Aracena, Castillo i Román)

Termin maltretowanie dzieci obejmuje szeroki zakres działań powodujących krzywdę fizyczną, emocjonalną lub psychiczną u dzieci w każdym wieku. Jednak rodzaj stosowanego nadużycia różni się w zależności od wieku dziecka.
Być może najczęstszym rodzajem nadużycia jest zaniedbanie, czyli krzywda fizyczna lub emocjonalna ze strony: braki w żywności, odzieży, schronieniu, opiece medycznej lub edukacji przez rodzice lub opiekunowie. Częstą formą zaniedbania wśród dzieci jest niedożywienie, które prowadzi do słabego rozwoju, a czasem nawet śmierci.

Wydarzenia traumatyczne lub niekorzystne, psychologiczne lub fizyczne (złe odżywianie, stale wysoki poziom stresu i przemocy) podnieść poziom kortyzolu a to z kolei wpływa na metabolizm, układ odpornościowy i mózg.

Szczególnie ważne jest to, co jest opisane nie występuje u dzieci objętych szczególną opieką, czułe i wzbogacające w pierwszym roku życia, rzadziej reagują na stres poprzez wywoływanie innych różnych reakcji u dzieci, które nie mają takiej opieki Jeśli więc dziecko jest zaniedbywane lub zaniedbywane w bardzo młodym wieku, funkcje mózgu są poważnie upośledzone, takie jak zdolność uczenia się i rozwiązywania problemów.

Istnieje kilka czynników związanych z rozwojem odporności, dzięki którym możemy się wspierać i być mniej podatnymi na szkody powodowane przez środowisko, w którym żyjemy. Połączenie tych czynników prowadzi nas do sukcesu (Domínguez, 2005).

Musimy mieć możliwość przygotujemy realistyczne plany, które zrealizujemy, mieć pozytywny obraz siebie i ufać swoim mocnym stronom i zdolnościom, zręczności i komunikacja w rozwiązywaniu problemów, umiejętność radzenia sobie z uczuciami i impulsami bardzo potężny. Musimy kojarzyć alternatywy, aby wyobrazić sobie nadzieję w sytuacjach, które na ogół kojarzymy z nagromadzeniem braków (González, 2005).

Ludzie nie reagują w ten sam sposób na te same wydarzenia życiowe traumatyczne i stresujące. Podejście do budowania odporności, które działa dla jednej osoby, może nie działać dla innej. Ludzie stosują szeroką gamę strategii. Niektóre odmiany mogą odzwierciedlać różnice kulturowe. Kultura danej osoby może mieć wpływ na sposób komunikowania swoich uczuć i radzenia sobie z przeciwnościami losu.

Na przykład wpływ huraganu Katrina i Rita był tak ogromny, że jego wpływ odczuli ludzie z różnych kultur. Dobrą wiadomością na temat odporności jest to, że można ją zbudować za pomocą różnych podejść, które mają sens w różnych kulturach.

Nawiąż połączenia. Dobre relacje z rodziną i przyjaciółmi bliscy przyjaciele i inne odpowiednie osoby. Niektórzy ludzie odkrywają, że chociaż ponieśli straty, pomaganie innym sprawia, że ​​czują się dobrze ze sobą.

Unikaj postrzegania kryzysów jako problemów nie do pokonania. może zmienić sposób, w jaki każda osoba interpretuje „huragan”. Spróbuj spojrzeć poza obecny kryzys i zobaczyć, jak przyszłe okoliczności mogą być nieco lepsze. Dążenie do celów sprawia, że ​​strategie rozwijają zdolność do odnoszenia sukcesów i bycia prężną jednostką, która integruje się ze społecznością.

Rozpoznaj swoją siłę oraz zasoby do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami mogą pomóc w budowaniu pewności siebie. Zwróć uwagę na ich potrzeby i uczucia. Inne sposoby budowania odporności mogą pomóc, kluczem jest zidentyfikowanie sposobów, które mogą dobrze działać jako część osobistej strategii budowania odporności (Domínguez, 2005).

Praca w obszarze odporności u jednostki implikuje zmianę paradygmatu w sensie podkreślania wrodzona siła i postrzeganie rzeczy jako czegoś pozytywnego a nie jako całkowite ryzyko, stworzono rzeczy po to, aby poprawić środowisko, a nie szkodzić zdrowiu.

Odpowiedni stymulacja w pierwszych latach życia przyniesie wielką korzyść na przyszłość, ponieważ wsparcie rodziny i integracja sprawią, że człowiek będzie się rozwijał pewność siebie i to w przyszłości znajdzie odzwierciedlenie w projektach i osiągniętym z nich sukcesie lub porażce (Sánchez, 2003).

Odporność to coś więcej niż opieranie się wstrząsom, strach przed ryzykiem, to traktowanie każdej niekorzystnej okoliczności jako wyzwania, które testuje cały potencjał jednostki.

Istnieją trzy filary wspierające odporność:

1. Możliwość gry. Nie bierz rzeczy tak poważnie, że strach uniemożliwia znalezienie wyjścia. I w tym przypadku poczucie humoru, patrzenie na rzeczy jakby z perspektywy dalekiej perspektywy, pozwala zdystansować się od konfliktów. Twórczość, pomnażanie osobistych zainteresowań, igraszki wyobraźni spychają te przyczyny niepokoju na należne im miejsce, ożywiają je, by nie popaść w depresję.
2. Umiejętność stawiania czoła sytuacjom z poczuciem nadziei. A do tego niezbędne jest posiadanie przynajmniej kogoś, w kim można zdeponować uczucia, podziw, które służą jako przewodnik i zachęta. To właśnie w powszechnym języku grup odporności jest znane jako „wciągnięcie się”. Niezbędne są również tak zwane „sieci wsparcia” lub powstrzymywania, połączenia, które wzbogacają i zapobiegają poczuciu się osoby w ważnych warunkach pogodowych. Przyjaciele, nauczyciel, społeczność sąsiedzka, grupy odporności działają jako stałe wsparcie i zachęta.
3. Samonośny. Można to podsumować jako przesłanie, które osoba opracowuje dla siebie. „Wiem, że mi się to przydarzy”, mówi do siebie w złej sytuacji. Innymi słowy: „Kocham siebie, ufam sobie, mogę utrzymać się w życiu”.

Próby odkrycia biologicznego wsparcia zachowań sprężystych interesują nie tylko ich zakres teoretyczny. Są również interesujące ze względu na ich praktyczne implikacje. Z pewnością określenie elementów, warunków i relacji, które uczestniczą w konfiguracji rozwoju dziecka, otwiera nowe przestrzenie interwencji.

Przedstawione dowody wykazały dość optymistyczne spojrzenie na to, zdając sobie sprawę, że żaden niekorzystny element sam w sobie nie jest źródłem pogorszenia lub nieuniknionej szkody dla jednostki i że ogólnie rzecz biorąc, przeciwności mogą być osłabione, jeśli nie przeciwdziała się temu, poprzez ustanowienie opiekuńczych i ciepłych relacji między rodzicami lub głównymi opiekunami a Przedmiot. Perspektywy takiego sposobu działania są nie tylko większe, ale i dalekosiężne.

Może się to wydawać oczywiste, ale złe warunki żywieniowe czy niesprzyjające środowisko rodzinne utrudniają dziecku mogą w pełni uczyć się nauki szkolnej, ponieważ ich zdolności intelektualne nie uchylają się przed szkodliwymi skutkami nieszczęście. W tym sensie nie można wątpić, że możliwości osiągnięć edukacyjnych dziecka rosną wykładniczo, jeśli to się liczy. ze wszystkimi jego możliwościami nietkniętymi i może radzić sobie z pracą domową bez konieczności pokonywania dodatkowych przeszkód. (Kotliarenco, Y Pardo ).

Dziś trzeba wiedzieć, że jest podstawowym potrzeba wzmacniania dzieci wewnętrzniee aby mogli oprzeć się światu tak trudnemu jak globalizacje, informować ich, wytrenuj ich faworyzować każdy etap rozwoju, jeśli pospiesz je, aby żyć znając siebie (Ramírez, 1995).

Przywiązanie przechodzi od kołyski do grobu, ale pierwsze trzy lata bardzo budują osobowość i najbardziej ustrukturyzują pod względem odporności. Ale są też późniejsze relacje przywiązania, które również są odporne. Badania wskazują, że im wyższa inteligencja, tym większa odporność, ale jesteśmy we obstawiam, że sprężyste zachowania mogą rozwinąć się u wszystkich ludzi (Sánchez, 2003)

Jest oczywiste, że odporność nie rozwija się u wszystkich osób w ten sam sposób oraz że każdy ma inne sposoby rozwijania i nabywania umiejętności przezwyciężania swoich problemów, które: według Kolba (1973), dla którego konieczne jest wyjaśnienie, że każdy z nich kształtuje swoje zdolności i wybiera jako rozwijać je.

Opór może zatem objawiać się milczeniem, zaprzeczeniami, unikami, a nawet wstydliwymi sytuacjami i intensywnymi reakcjami emocjonalnymi. Opór służy jako mechanizm obronny przeciw udręce, która pojawia się, gdy jednostka dostrzega w niej uczucia i impulsy, które odrzuca.

Ujawnił również niektóre sposoby, dzięki którym możemy być nieco bardziej „odporni” na niekorzystne sytuacje i jak przeciwstawić się trans, a tym samym pokazano, że nie wszystkie jednostki mają taką samą zdolność pokonywania przeszkód i traktują to jako rozwój w swoim życiu, a nie jako trudność.

Odporność to cecha, która może pojawić się jako produkt pozytywnej interakcji między osobistym i środowiskowym komponentem jednostki, ale także jako sposób reagowania na sytuacje konfliktowe.

Dary, które są wręczane ludziom, są wspaniałe, dlatego też istnieje gwarancja sukcesu, ale wszystko zależy od cech osobistych i społecznych oraz stylu, z jakim testy nabierają wartości.

Jednak ogromna różnorodność dostarczanych informacji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, może sprawić, że osoba: zobacz siebie w jaśniejszy sposób, niż sam siebie postrzegałeś przed przejściem trudnych testów swojego dożywotni.

Ten artykuł ma jedynie charakter informacyjny, w Psychology-Online nie możemy postawić diagnozy ani zalecić leczenia. Zapraszamy do wizyty u psychologa w celu leczenia konkretnego przypadku.

Jeśli chcesz przeczytać więcej artykułów podobnych do Odporność w psychologii społecznej, zalecamy wpisanie naszej kategorii Psychologia społeczna.

• Angeles, R. i Morales, J. (1995). Wkład do dyskusji na temat odporności i rozwoju społecznego. Pączki Solum Burak. San Jose Kostaryka. KTO, PAHO. W sieci www. dureń. sa.cr/adolescencia/RESILENCIA.htm. Źródło 9 października 2005.
• Aracena, M.; Castillo, R. i Román, F. (s / f) Odporność na fizyczne znęcanie się nad dzieckiem. Online: ehue.csociales.uchile.cl/psicologia/publica/resiliencia_maltrato.pdf Pobrano 9 października 2005.
• Dominguez, J. (2005) Odporność po huraganie Katrina i Rita. Online: www. apa-helpcenter.org /articles/article.php? id = 114. Źródło 9 października 2005 .
• Garcia, M.; Rodriguez, H. I Zamora, J. (s/f) Odporność, sztuka odradzania się. Nauczanie horyzontu. Online www.educar.org/msf/Resiliencia.htm. Źródło 9 października 2005
• Gonzalez, G. (2005) Pojęcie Odporności Caritas Argentyna. Online: www.tsred.org/modules.php? name = News & file = article & sid = 30. Źródło 9 października 2005.
• Kolb, C. L. (1973). Sprężystość Nowoczesna Psychiatria Kliniczna. Meksyk: meksykańska prasa medyczna. 725 i 103.
• Kotliarenco, M. i Pardo, M. (s/f). Pewien zakres W odniesieniu do biologicznego podtrzymywania zachowań sprężystych. Online www.iacd.oas.org/educa135 / Kotliarenco 2000 /kotliarenco2000.htm. Źródło 12 października 2005
• Lopez, A. (1996). Odporność coś do promowania. Genewa. W sieci www.comminit.com/la/teoriasdecambio/lacth/lasld-285.html. Źródło 9 października 2005.
• Ramírez, P. (2001) Podręcznik czynników odporności, ryzyka i ochrony. FISAC. Młodzież i alkohol. Online: www.alcoholinformate.org.mx/portal_jovenes
  /home.cfm? Wskazówki = 45 i pag. = Wskazówki. Źródło 9 października 2005
• Ramirez H. (1995) ODPORNOŚĆ. Na stronie www.geocities.com/centrotecnicas/resiliencia.html. Źródło 5 października 2005.
• Sanchez, S. (2003). Sprężystość Jak stworzyć tarczę przed przeciwnościami losu. Gazeta El Mercurio. Na stronie www.resiliencia.cl/investig/. Źródło 12 października 2005.